YAŞAM POZİSYONLARI

 YAŞAM POZİSYONLARI

Gelişim, anne karnından ölene kadar sürmesine rağmen, kişilik kuramlarında çocukluk döneminin önemi yadsınamayacak kadar belirgindir. Her dönem ziyadesiyle özel, önemli ve biriciktir fakat çocukluk döneminin önemi karakteristik yapımızda en belirgin olandır.

Anne karnından okul çağına kadar olan dönemi kapsayan erken çocukluk döneminde kişi, hem kendisi, hem de başkaları ile ilgili bazı duygu, düşünce ve davranış örüntüleri geliştirmeye başlar. 
Ebeveynlerinin kendisine olan davranışları, çevresel koşullar, çocuğun fiziksel yapısı, çocuğun kendini değerli ya da değersiz hissetmesine vesile olabilir. 

Güven duymadığı bir ailede ve ya çevrede büyümesi, çocuğun başkalarını "kötü" algılamasına vesile olabilir. Yani çocuk, dışarıdan gelen uyaranlar (sakinleştirici sesler, bağırmalar, sarılma, vurma vb.) karşısında, hem kendisini, hem de başkalarını iyi ya da kötü olarak algılamaya dayalı bir pozisyon benimser. 
Transaksiyonel Analiz Kuramı'nda, çocuğun benimsediği bu pozisyona "Yaşam Pozisyonu" adı verilir. Transaksiyonel Analiz Kuramı'nın kurucusu Eric Berne'e göre, iyi ya da kötü olma durumu, çocuğun kendisi için ise,  "Ben OKEY'im veya Ben OKEY değilim" şeklinde, başkaları için ise, "Sen OKEY'sin veya Sen OKEY değilsin" şeklinde tanımlayarak dört farklı yaşam pozisyonundan bahsetmektedir (Ben OKEY'im, olduğum gibi değerli ve kabulüm demektir. Sen OKEY'sin, diğerinin de olduğu gibi değerli ve kabul edildiği anlamına gelmektedir. Hümanistik bir derinlik vardır.).
Bir bebek doğduktan hemen sonra bebeğin sarılıp sarmalanması, bebeğin ilk uyaran olan "Ben OKEY'im" mesajını almasına vesile olabilir. Bebeklik döneminde bakım verenlerin bebeğin ihtiyaçlarını anlaması, onunla sıcak bir temasta bulunması, yatıştırıcı ve sakin olması, ağladığında kucaklaması, sakinleştirmesi, bebeğin "Ben OKEY'im, Sen OKEY'sin" şeklinde duygularına dayalı bir yapı oluşmasına zemin sağlabilir. Fakat yine bebeklik döneminde bakım veren-ler tarafından sunulan temaslar, bebeğin ihtiyaçlarını karşılamıyorsa, "Doyurucu veya Yeterli" temas bebeğe verilmiyorsa, bu kez bebek "Ben OKEY değilim, Sen OKEY'sin" veya iki yaşlarındaki bilişsel gelişimi ile de "Ben OKEY'im, sen OKEY değilsin." şeklinde bir yapı oluşturabilir.

Çocukluk dönemi yaşantıları (Kayıp, yas, travma, güvenli bağlanma), toplumsal öğretiler (Herkese iyi davranmalısın ya da babana bile güvenme gibi) ve çocuğun bilişsel gelişimi (Özerklik, merak dönemlerindeki ebeveyn tutumları vb.) ile bu yapı gelişip farklılaşabilse de, eğer çocuk bir yapıyı benimsediyse (Örneğin ben OKEY'im, sen değilsin), yaşamı boyunca bu öngörüyü temel alarak karşılaştığı uyaranları değerlendirir. Çocukluk yaşantısı boyunca herkes bu dört yaşam pozisyonunu az ya da çok yaşar. Fakat psikolojik olgunluk arttıkça yani Yetişkin yanımızla (Yaş olarak yetişkinlikten değil, psikolojik olgunluktan bahsedilmektedir) sağlıklı pozisyon olan "Ben OKEY'im, Sen OKEY'sin" pozisyonunu bilinçli olarak seçebiliriz.

Ben OKEY'im, Sen OKEY'sin pozisyonu, kişinin, hem kendisinin, hem de başkalarının değerini, olduğu gibi kabul ve takdir edebilmesini göstermektedir. Fakat başımıza gelen her olayda bu şekilde davranmak akılcı olmayabilir. Örneğin bir tacize ya da bir saldırıya uğradığımızda, bu pozisyonda olmayı seçmek pek de sağlıklı olmayabilir. Böyle bir durumda, "Ben OKEY'im , Sen OKEY değilsin" pozisyonu ile davranıp kendimizi koruyabilir, sınırlarımızı çizebiliriz.
Çocukluk yaşantımızda aldığımız ya da alamadığımız uyaranlara bağlı olarak oluşturduğumuz yaşam pozisyonumuz bizim "Favori Yaşam Pozisyonu"muzdur. Özellikle gerilimli, stresli zamanlarda favori yaşam pozisyonumuzun tetiklenmesi muhtemeldir. Amirimiz tarafından eleştirildiğimizde, başkalarının önünde hata yaptığımızda, bir yakınımızın yanında küçük düşürüldüğümüzde... Favori pozisyonumuz hemen arkadan çıkıp gelebilir.
Bahsettiğim örneklerden biri ile daha da netleştirmek istiyorum. Örneğin, yaptığımız bir iş sebebiyle amirimiz tarafından eleştirildiğimizi düşünelim. Tabi ayrıntılar çok önemli burada ama kabaca yalnız bir alanda, verdiği işi, beklediği tarzda olmadığını ve beğenmediğini, kaba olmadan ifade ettiğini varsayalım. Eğer favori yaşam pozisyonumuz,
"Ben OKEY'im, Sen OKEY değilsin"  ise, "O kendine baksın, daha geçen gün ne haltlar yediği ortaya çıktı.".
"Ben OKEY değilim, Sen OKEY'sin" ise, "Allah benim belamı versin! Amirim haklı beni işten çıkarırsa. Bi işi beceremiyorum zaten.".
"Ben OKEY'im, Sen OKEY'sin" ise, "Beğenmediğiniz yerleri biraz daha tanımlayabilir misiniz? Yapabileceğim şeyler ise düzeltmek için elimden geleni yaparım.".
"Ben OKEY değilim, Sen OKEY değilsin." ise, "Benim bu iş yerinde ne işim var, bir haltı beceremiyorum zaten. Patron da zaten titizin teki, hiçbir şeyi beğenmiyor. İşi batsın, ayrılıyorum !" gibi seslerin içimizden yükselmesi olasıdır.

Bir gün içerisinde bile binlerce olay, milyarlarca uyaranla karşı karşıya kalırız. Bir diğeri ile bunca temasın içindeyken acaba herhangi bir anda hangi yaşam pozisyonuna göre davranıyor olabiliriz? Ya da stresli bir anımızda favori pozisyonumuzun tetiklenmesi oldukça muhtemel gözükmektedir. Acaba favori yaşam pozisyonumuz ne olabilir?

Bir konuyu bilmek, yaşadığımız anları değerlendirme sürecimizi ve dolayısıyla kendimizi ve başkalarını bir de bu bakış açısı ile analiz etmemize yardımcı olabilir. Bilgi, farkındalığımızı, farkındalık ise bilinçli seçimlerimizi etkileyebilir. Seçimlerimiz ise yaşamımızı belirler.

Yaşamınızdan memnun olmanız dileğiyle.
Sevgi ve saygılarımla.
Psikolog Meltem Şahiner
Ayvalık Devlet Hastanesi